آب رودخانه‌ها و امثال آن را بايد 10 تا 15 دقيقه جوشاند تا تمام باكتري‌ها، لاروها، انگل‌ها و كيست‌‌هاي موجود در آن از بين بروند. حتي المقدور از دادن آب معدني به شيرخواران خودداري شود چون املاح موجود در آن براي شيرخوار مناسب نيست.
3ـ شير پاستوريزه:
كودكاني كه با شير مادر تغذيه مي‌شوند معمولاً تا پايان سال دوم زندگي (24 ماهگي) نيازي به استفاده از شير پاستوريزه ندارند (آن مقدار شير پاستوريزه كه در تهيه غذاي كمكي به كار مي‌رود اشكالي ندارد). حدود 23 ماهگي، براي آشنا شدن كودك به طعم شير پاستوريزه ميتوان آن را بار اول به مقدار كم در حد 30 سي‌سي با فنجان يا ليوان به كودك ارائه و به تدريج بر مقدار آن اضافه نمود. به اين ترتيب وقتي كودك كم‌كم از شير مادر گرفته مي‌شود مي‌تواند از شير پاستوريزه استفاده كند.
در كودكاني كه از شيرمادر محرومند و با شير مصنوعي تغذيه مي‌شوند مصرف شيرگاو (پاستوريزه يا استريليزه پرچرب سه و نیم درصد) از پايان 12 ماهگي به بعد بلامانع است و بهتر است جايگزين شير مصنوعي شود كه آن را بعد از يك دقيقه جوشاندن و به مقدار حداكثر 500 ميلي‌ليتر در شبانه روز با فنجان يا ليوان نشكن به كودك مي‌دهند و سعي مي‌كنند او را به تدريج از شيشه بگيرند.
معمولاً استفاده از شيرگاو قبل از پايان 12 ماهگي توصيه نميشود.
4ـ چاي، قهوه و كاكائو:
سبب كاهش جذب آهن غذاي كمكي (به جز آهن گوشت) مي‌شوند لذا بهتر است حتي المقدور استفاده
نشوند.
5ـ نوشيدني‌‌هاي حاوي شكر زياد:
كودك را تشنه‌تر نموده و موجب چاقي او مي‌شود.
6ـ نوشيدني‌‌هاي گازدار:
(سودا و نوشابه های معمولي) براي كودكان ممنوع است زيرا علاوه بر مضراتي كه دارند (بي‌قراري و چاقي كودك) سبب دريافت مقدار كمتر غذا يا شير مادر مي‌شوند.
7ـ آب ميوه‌‌هاي طبيعي و خالص:
كه از ميوه های مجاز و به روش بهداشتي در منزل تهيه شده باشند، از اواسط ماه هشتم به بعد در حد 30 تا 60 سي سي در روز كه با ليوان نشكن (و نه بطري) به كودك داده شود، بلامانع است. گرچه مصرف خود ميوه نسبت به آب ميوه ارجحيت دارد.
استفاده شيرخوار از مقادير زياد آب ميوه ممكن است سبب اسهال و يا كاهش اشتهاي او به غذا و حتي شير مادر شود.
مصرف مكرر آب ميوه حتي اگر رقيق هم شده باشد، خصوصاً اگر به جاي فنجان توسط بطري و يا هنگام خواب به كودك داده شود، مي‌تواند به ميناي دندان كودك صدمه زده و نهايتاً پوسيدگي دندان ايجاد نمايد.
مصرف بيش از حد آب ميوه به دليل عدم دريافت مواد مغذي و پروتئين، سبب سوء تغذيه و كم خوني و حتي كوتاهي قد و در برخي موارد سبب چاقي مي‌شود.
آب ميوه‌‌هاي تجارتي اكثراً حاوي سوربيتول و يا فروكتوز فراوان و مواد افزودني هستند كه مي‌توانند سبب بي قراري و نفخ معده و مشكلات گوارشي شيرخواران شوند.
چند نكته مهم در مورد دفعات و مقدار غذا در كودكان 6 تا 12 ماهه
دفعات غذاي كمكي در پايان 6 ماهگي از يك بار در روز شروع و كم كم به دو بار و سپس در اواخر
ماه هفتم و طي ماه هشتم به سه بار در روز مي‌رسد. در صورت نياز ميتوان يك يا دو ميان وعده هم اضافه نمود. با افزايش سن كودك، دفعات تغذيه و مقدار غذاي كمكي بيشتر مي‌شود به طوري كه در سنين 9 تا 12 ماهگي وعده‌‌هاي اصلي غذاهاي كمكي 3 تا 4 وعده در روز و اگر كودك ميل داشت با 1 تا 2 ميان وعده هم همراه است. به اين ترتيب شيرخوار به تدريج مهارت بيشتري در غذا خوردن پيدا مي‌كند و از مزه‌‌هاي جديد هم لذت مي‌برد.
مقدار غذاي كمكي كه كودك در 24 ساعت دريافت مي‌كند به سه عامل مهم بستگي دارد:
ميل و اشتهاي كودك (نه ميل و اجبار اطرافيان)
تراكم انرژي (انرژي دانسيتي) غذاي كمكي
ميزان دريافت شير مادر كه غذاي اصلي او است.
در مورد تراكم انرژي غذاي كمكي شيرخوار لازم است يادآوري نمود كه:
هر گرم غذا بايد 8/0 تا يك كيلوكالري انرژي داشته باشد. در شرايطي كه غذاي كمكي غلظت كافي را نداشته و حاوي مواد مغذي كمتري باشد مثلاً تراكم انرژي آن 6/0 كيلوكالري باشد، يا بايد مقدار غذاي كمكي را بيشتر كرد و يا دفعات آن را افزايش داد.
بنابراين با در نظر گرفتن مقدار دريافت غذا، تراكم انرژي مطلوب غذا و براساس منحني رشد شيرخوار، سه حالت ممكن است اتفاق بيفتد:
1ـ وزن شيرخوار بدون تناسب با قد او، بيش از حد انتظار است و به طرف اضافه وزن پيش مي‌رود در اين صورت ضمن مشورت با پزشك اقدامات زير انجام شود:
علت يابي رشد زياد
ادامه تغذيه با شير مادر تا دو سال تمام و بيشتر
ارائه غذاهاي كمكي مغذي با همان اصول و دفعات تغذيه
اجتناب از دادن غذاهاي چرب و شيرين و عدم افزودن چربي و شكر به غذاي كمكي شيرخوار
عدم اصرار به خوردن غذاي كمكي
توجه: در اين كودكان به هيچ وجه نبايد دريافت شيرمادر كم يا قطع شود.
2ـ منحني رشد، مناسب است. در اين صورت:
تغذيه تكميلي با همان مقادير و دفعات توصيه شده شروع و ادامه مي‌يابد.
3ـ منحني رشد كند است. در اين مورد اقدامات زير ضروري است.
علت يابي كندي رشد (مقدار غذا؟ دفعات تغذيه؟ توسط چه كسي و در چه شرايطي به كودك غذا داده مي‌شود؟)
تغذيه مكرر شيرخوار با شير مادر و بر حسب ميل او.
تهيه غذاهاي مغذي و با كالري بيشتر براي كودك (مثلاً به سوپ او، شير يا كره و به فرني، پودر گردو يا بادام اضافه شود).
افزايش دفعات تغذيه يا مقدار غذا
مراقبت، محبت و توجه بيشتر به كودك
تشويق و ترغيب كودك به خوردن غذاهاي كمكي (حتماً سالم و بهداشتي و در منزل تهيه شود تا احتمال بيمار شدن شيرخوار كمتر باشد).
نبايد فراموش كرد همان قدر كه كمبود وزن كودك باعث نگراني است، چاقي هم مي‌تواند نگران كننده و مشكل آفرين باشد (جهت اطلاعات بيشتر در مورد كنترل وزن، به قسمت چاقی مراجعه فرماييد).
شروع غذاي كمكي همراه با ادامه شير مادر
شروع غذاي كمكي از پايان 6 ماهگي همراه با ادامه شيرمادر سبب رشد مطلوب كودكان مي‌شود.
غذاي اصلي شيرخوار در سال اول زندگي شير مادر است.
نحوه شروع و ادامه غذاي كمكي
1ـ از پايان 6 ماهگي (180 روزگي) تا پايان 7 ماهگي:
در اين زمان هدف اصلي آن است كه شيرخوار با طعم و قوام غذا و سپس خوردن غذا به وسيله قاشق آشنا شود. بنابراين در چند روز اول شروع غذاي كمكي، دادن يك يا دو قاشق مرباخوري غذا كافي است. در ابتدا ميتوان مقدار كمي از غذا را در نوك قاشق مرباخوري گذاشت و به شيرخوار ارائه كرد تا ظرف مدت كوتاهي او ياد بگيرد كه چگونه با استفاده از لب‌ها و زبان خود غذا را ازقاشق برداشته و به قسمت عقب حق خود ببرد و آن را ببلعد. گاهي ممكن است شيرخوار با زبانش غذا را بيرون بدهد اين اتفاق طبيعي است و الزاماً دليل دوست نداشتن غذا نيست.
برنامه غذايي شيرخوار در ماه هفتم زندگي:
هفته اول: فرني آرد برنج و بعد حريره بادام
هفته دوم: برنامه قبلي + سوپ با استفاده از گوشت
هفته سوم: برنامه قبلي + پوره انواع سبزيها
هفته چهارم: برنامه قبلي همراه با تنوع در تهيه سوپ
هفته اول ماه هفتم:
اولين غذا:
* اولين غذاي كمكي كه به شيرخوار داده مي‌شود بايد نرم، ساده و با كمترين امكان ايجاد آلرژي باشد به
همين دليل معمولاً از برنج استفاده مي‌شود كه آنرا به صورت فرني آرد برنج تهيه مي‌كنند.
تهيه فرني با آرد گندم بهتر است بعد از 8 ماهگي باشد. (در صورت وجود سابقه آلرژي به گندم در افراد خانواده، مصرف گندم به بعد از 12 ماهگي موكول مي‌گردد).
* حريره بادام غذاي مناسبي است و اكثر كودكان مزه آن را دوست دارند. حساسيت به بادام درختي كه حريره از آن تهيه مي‌شود بسيار كم است و آن چه كه بچه‌ها ممكن است به آن حساسيت داشته باشند بادام زميني و بادام هندي است.
غذاي كمكي در روز اول يك بار و با توجه به ميل شيرخوار، يك تا دو قاشق مرباخوري از فرني آرد برنج است كه صبح بلافاصله پس از تغذيه با شيرمادر داده مي‌شود.
مقدار غذاي كمكي در روز دوم در صورت ميل و در خواست شيرخوار به دوبار مي‌رسد (يك تا دو قاشق مرباخوري صبح و يك دو قاشق مرباخوري ظهر) و از روز سوم تا هفتم به تدريج بر تعداد قاشق‌ها اضافه مي‌شود تا به 5 تا 10 قاشق مرباخوري برسد.
* در مورد بعضي از شيرخواران كه به نظر مي‌رسد فرني يا حريره بادام را دوست ندارند، ميتوان يك حلقه موز رسيده يا يك تكه سيب درختي را پس از جدا كردن پوست آن، رنده كرده و به فرني يا حريره بادام اضافه نمود. «به» ميوه خوش طعمي است و يك قاچ «به» پخته شده مي‌تواند طعم غذاي كودك را دلپذيرتر كند.
هفته دوم:
در اين هفته گوشت به برناه غذايي شيرخوار اضافله مي‌شود. نوع گوشت مي‌تواند ماهيچه گوسفند، سينه يا ران مرغ يا بوقلمون و يا گوشت چرخ كرده بدون چربي گوسفند باشد. در خانواده‌هايي كه به ماهي حساسيت ندارند مصرف ماهي هم اشكار ندارد.
بنابراين وعده‌‌هاي غذاي كمكي شيرخوار در هفته دوم ماه هفتم دوبار در روز و غذاي او علاوه بر فرني يا حريره بادام سوپي است با غلظت ماست كه مخلوطي از برنج و گوشت بوده و يكي دو روز بعد هويچ و سپس به تدريج يكي از انواع سبزيها به آن اضافه مي‌شود.
شروع سوپ هم با يك تا دو قاشق مرباخوري است كه در وعده ظهر به كودك داده مي‌شود و به تدريج مقدار آن بسته به ميل شيرخوار افزايش مي‌يابد تا جايگزين فرني يا حريره بادام وعده ظهر او شود.
به اين ترتيب كودك در اواخر هفته دوم، صبح‌ها از فرني يا حريره بادام و ظهرها از سوپ استفاده مي‌نمايد.
براي تنوع بخشيدن به محتواي سوپ ميتوان به تدريج از انواع سبزيها مانند جعفري، گشنيز، شويد، كرفس، كدو خورشتي، كدو حلوايي. لوبيا سبز و سيب‌زميني استفاده كرد. سبزي‌هايي كه نياز به پختن بيشتر دارند مانند كرفس، لوبيا سبز، كدو حلوايي، كدو خورشتي و سيب‌زميني را بايد به صورت قطعات بسيار كوچك، خرد كرده و به گوشت اضافه نمود تا همراه گوشت پخته شوند ولي سبزيهاي لطيف‌تر مانند جعفري، گشنيز، شويد و امثال آن كه ساطوري (ريز) شده‌اند در اواخر مرحله پخت اضافه مي‌شود تا دو سه دقيقه با سوپ بجوشد. اگر در قابلمه سوپ بسته باشد، سبزيها زودتر پخته مي‌شوند.
* به سوپ نبايد نمك يا شكر اضافه كرد.
توجه:
1) مقدار آهن گوشت ران مرغ بيشتر از سينه آن ولي پروتئين سينه مرغ بيشتر از ران مرغ است.
2) براي تهيه گوشت چرخ كرده بهتر است پس از جدا كردن چربي گوشت، آن را شسته و در منزل دو بار چرخ نمود. سپس حدود 30 گرم گوشت چرخ كرده را در هر كيسه فريزر كوچك ريخته و در فريزر گذاشت.
3) در صورت عدم دسترسي به گوشت، ميتوان از حبوبات استفاده كرد. گرچه حبوبات (عدس، ماش، لوبيا) به عنوان جانشين‌‌هاي گوشت محسوب مي‌شوند ولي ارزش غذايي اين مواد به اندازه گوشت نيست بنابراين در درجه اول توصيه مي‌شود در حد امكان مقداري گوشت همراه حبوبات پخته شود حتي اگر يك بال يا گردن مرغ باشد تا هم ارزش غذايي غذا و هم جذب آهن حبوبات افزايش يابد. در غير اين صورت بهتر است حبوبات با يك يا دو نوع از سبزيها پخته شوند مثلاً لوبيا با سيب‌زميني، عدس با نخود فرنگي، ماش با گشنيز و باقلا سبز با شيود.
4) بعداز تهيه غذاي كمكي بايد گوشت و ساير مواد غذايي آن را نرم و له كرد و به شيرخوار داد و هيچ غذايي را نبايد صاف كرد زيرا آب سوپ يا سوپ صاف شده ارزش غذايي كمتري دارد.
5) همان طور كه قبلاً ذكر شد محتويات غذاي كمكي شيرخوار را بايد با پشت قاشق يا چنگال يا گوشت كوب نرم و له كرد و نبايد از مخلوط كن استفاده نمود.
هفته سوم:
تعداد وعده‌‌هاي غذا در هفته سوم به سه بار در روز افزايش مي‌يابد و شيرخوار علاوه بر فرني و سوپ، از پوره انواع سبزيها مانند پوره سيب‌زميني، هويج و غيره كه در مبحث طرز تهيه غذاهاي كمكي به آن اشاره شده است، استفاده مي‌نمايد.
براي نرم كردن پوره ميتوان ترجيحاً از شيرمادر يا شير پاستوريزه، كره يا هر روغني كه در دسترس باشد يا كمي آب مرغ يا آب گوشت استفاده كرد.
به اين ترتيب برنامه غذايي شيرخوار در هفته سوم ماه هفتم به شرح زير است:
|
صبح
|
ظهر
|
عصر
|
|
فرني يا حريره بادام
|
سوپ
|
پوره يكي از انواع سبزيها
|
هفته چهارم:
اين هفته زمان استفاده از انواع سبزيها در تهيه سوپ كودك است. تعداد وعده‌‌هاي غذا سه بار در روز بوده و مانند هفته سوم ميتوان صبح‌ها فرني، ظهرها سوپ‌‌هاي متنوع با انواع سبزيها و عصر نيز پوره يكي از انواع سبزيها را به كودك داد.
2ـ ماه هشتم زندگي (پايان 7 ماهگي تا پايان 8 ماهگي)
در اين ماه برنامه غذايي شيرخوار متنوع‌تر و قوام غذاها بيشتر مي‌شود. مثلاً ميتوان انواع سوپ‌‌هاي غليظ‌تر از قبل را (به غلظت حليم) با استفاده از گوشت و انواع سبزيهاي نشاسته‌اي مانند سيب‌زميني، كدو حلوايي، نخود فرنگي (نخود سبز) و نيز پوره انواع سبزيهاي گفته شده را تهيه كرد.
زرده تخم‌مرغ، جگر، ماست، پنير پاستوريزه كم نمك، خرما، ميوه يا آب ميوه نيز در اين ماه به برنامه غذايي شيرخوار اضافه مي‌شود و او در اواخر 8 ماهگي مي‌تواند از غذاهاي انگشتي استفاده نمايد.
دفعات تغذيه و مقدار غذا
دفعات تغذيه سه بار در روز است و اگر شيرخوار بيشتر ميل داشت يك يا دو ميان وعده نيز اضافه مي‌شود مشروط بر اين كه از مقار و دفعات خودش شير مادر كم نشود.
مقدار غذا بستگي به ميل شيرخوار دارد كه معمولاً تا 10 قاشق مرباخوري در هر وعده است و تا پايان ماه هشتم مي‌تواند به 15 قاشق مرباخوري برسد.
* براي كودكاني كه خوب رشد نمي‌‌كنند ميتوان همزمان با افزايش دفعات تغذيه با شير مادر، دفعات غذا خوردن و انرژي غذاي كمكي را هم بيشتر كرد.
* كوداني كه هم شير مادر را خيلي خوب مي‌خورند و هم اشتها و تقاضاي بيشتري براي غذا خوردن دارند در صورتي كه براساس منحني رشد، چاق نباشند دادن غذاي بيشتر حداكثر 20 قاشق مرباخوري در هر وعده اشكالي ندارد.
برنامه غذايي شيرخوار در ماه هشتم
هفته اول ماه هشتم:
ضمن ادامه برنامه قبل، زرده تخم‌مرغ پخته و سفت شده هم به برنامه غذايي شيرخوار اضافه مي‌شود. بعد از پختن تخم‌مرغ، زرده سفت شده را از سفيده جدا كرده و روز اول به اندازه يك نخود از زرده تخم‌مرغ را برداشته با كمي شير مادر يا آب جوشيده شده، نرم نموده و به شيرخوار مي‌دهند.
هر روز صبح علاوه بر دادن فرني يا حريره، مقدار زرده تخم‌مرغ به تدريج اضافه مي‌شود تا ظرف ده روز به يك زرده كامل برسد. از آن به بعد، هر روز نصف زرده تخم‌مرغ به كودك داده مي‌شود. در صورتي كه رشد كودك كند باشد يا گوشت در برنامه غذايي او وجود نداشته و يا كودك به خوردن تخم‌مرغ مشتاق و به خوردن غذاهاي ديگر اشتياق زيادي نشان ندهد ميتوان هر روز يك زرده پخته شده تخم‌مرغ را همراه با فرني يا حريره بادام يا پوره سبزي به كودك داد.
چنانچه كودك از خوردن زرده سفت شده تخم‌مرغ امتناع كند ميتوان آن را در سوپ وعده ظهر او رنده نمود يا زرده تخم‌مرغ پخته شده را در مقدار كمي شير، رنده كرده و در كره يا روغن زيتون كه داغ شده است ريخت و آنرا مرتب به هم زد.
تهيه زرده تخم‌مرغ به صورت نيمرو اشكالي ندارد به شرط اين كه زرده را اول كاملاً به هم بزنند و در روغني كه داغ شده است بريزند و تا زماني كه خود را مي‌گيرد آنرا به هم بزنند.
دادن زرده تخم‌مرغ به شيرخوار به صورت عسلي توصيه نميشود.
توجه:
تخم‌مرغ را پس از شستن بايد در يك قابلمه كوچك و در آب معمولي قرار داد به طوري كه آب روي آن را بپوشاند سپس روي اجاق گذاشت. پس از به جوش آمدن آب، بهتر است جوشيدن به مدت 15 دقيقه ديگر ادامه يابد تا زرده تخم‌مرغ كاملاً سفت شود و ميكروب‌‌هاي بيماري زاي آن از بين بروند.
هفته دوم ماه هشتم به بعد:
* توصيه مي‌شود در تهيه سوپ كودك هفته‌اي يك بار به جاي گوشت از جگر سالم گوسفند استفاده شود. (استفاده از جگر گوسفند به صورت كباب شده مجاز نيست).
* با اضافه كردن بلغور جو يا حبوبات (عدس و ماش كه هضم آسان‌‌تري دارند) ميتوان تنوع و غلظت سوپ را ميتوان بيشتر كرد و براي كودك آش‌‌هاي خوشمزه تهيه نمود. هم چنين اضافه كردن عدس يا ماش جوانه زده به سوپ، پوره يا فرني، ارزش غذايي آن را بيشتر مي‌كند.
* از اواسط ماه هشتم به بعد علاوه بر پوره سبزي ميتوان ميوه‌‌هاي رسيده و نرم مانند سيب، گلابي، هلو، زردآلو، انبه، گرمك، طالبي، آلو، هندوانه و موز سالم و رسيده را به تدريج به برنامه غذايي شيرخوار اضافه نمود.
با شروع هر يك از مواد غذايي جديد بايد مراقب بروز علائم حساسيت و يا عوارض آن بود.
آب ميوه طبيعي از ميوه‌‌هاي مجاز كه در منزل و با رعايت اصول بهداشتي تهيه مي‌شود به اندازه 6 تا 12 قاشق مرباخوري (30 تا 60 سي‌سي) در روز اشكالي ندارد كه توصيه مي‌شود يا ليوان يا فنجان نشكن داده شود.
* ماست ماده غذايي بسيار مفيدي است كه اكثر شيرخواران آن را دوست دارند براي اين كه شيرخوار با طعم ماست آشنا شود بهتر است ماست را جدا از غذا به او داد ولي اگر كودك دوست دارد غذا را با ماست بخورد مانعي ندارد. شروع ماست نيز با يك قاشق مرباخوري است و مقدار آن را ميتوان به تدريج و برحسب تمايل كودك، اضافه نمود.
براي تنوع بيشتر و افزايش كيفيت غذايي سوپ، توصيه مي‌شود پنير پاستوريزه كم نمك* را ريز يا رنه كرده به سوپ كودك اضافه نمايند.
بعد از غذا، دادن يك يا دو خرما يا رطب كه پوست و هسته آن گرفته شده باشد تنها يا همراه با ماست به عنوان دسر براي كودك بسيار مفيد و لذت بخش است.
غذاهاي انگشتي:
همان طور كه گفته شد از اواخر 8 ماهگي به بعد كودك قادر است مواد غذايي را با انگشت خود بردارد و به دهان ببرد. اين كار كه تغذيه با انگشت نام دارد سبب تشويق كودك به عمل جويدن و تغذيه توسط خود او مي‌گردد.
تغذيه با انگشت خود كودك از هر دو جنبه، چه تكاملي چه تغذيه‌اي مهم بوده و بايد سعي شود غذاي كودك با غلظت درست و مناسب سن او تهيه و يا روش صحيح به او عرضه شود.
غذاهاي انگشتي مورد استفاده در اين ماه عبارتند از:
تكه‌‌هاي كوچك هويج، سيب‌زميني، كرفس، نخودفرنگي و باقلا سبز، عدس، تكه‌‌هاي گوشت بدون چربي يا كوفته قلقلي كه كاملاً پخته شده و با پشت قاشق له شده باشند. براي نرم كردن همه آنها ميتوان از كمي كره يا خامه هم استفاده كرد.
تكه‌هايي از ميوه‌‌هاي رسيده و سالم فصل مانند سيب، هلو، طالبي، گرمك، گلابي و موز هم مناسب هستند.
توصيه مي‌شود هنگام خوردن غذاهاي انگشتي، حتماً مادر يا مراقب شيرخوار حضور داشته باشد و خوردن كودك را زير نظر بگيرد.
3ـ ماه‌‌هاي نهم و دهم زندگي
بيشتر شيرخواران از 9 ماهگي اين مهارت را پيدا مي‌كنند كه با دست خودشان غذا بخورند و مايعات را با استفاده از هر دو دست خود از ليوان هيا دسته دار نشكن بنوشند (ليوان‌‌هاي لبه دار كه به تازگي براي كودكان تهيه شده است مناسب نيستند زيرا سبب اختلال در گرفتن پستان مادر مي‌شوند ضمن آن كه تميز كردن آنها هم مشكل است.)
در اين سنين، كودكان مي‌توانند از غذاهايي با غلظت بيشتر مثلاً حليم و پلو استفاده نمايند و غذاهاي انگشتي را با دست خود بردارند. اين زمان از نظر ارائه غذاهاي جامد نرم بسيار حياتي است واگر اين غذاها حدود ده ماهگي ارائه نشود خطر مشكلات تغذيه‌اي بعدي افزايش مي‌يابد.
در اين دو ماه علاوه بر برنامه غذايي ماه هشتم، نان، ذرت، ماكاروني، رشته فرنگي و سيار حبوبات (به جز نخود و لپه) به برنامه غذايي كودك اضافه مي‌شود.
بنابراين ميتوان انواع سوپ‌ها، آش‌ها، حليم‌ها و پلوهايي تهيه كرد كه همراه با گندم، ذرت و يا حبوبات باشن. هر سه روز يك بار ميتوان يكي از حبوبات را به برنامه غذايي شيرخوار اضافه نمود.
لوبياها (چيتي، قرمز، چشم بلبلي، سفيد و ...) را قبل از پختن بايد از شب قبل خيس كرد و پس از اين كه كاملاً پخته شدند به غذا اضافه نمود.
* نان ماده غذايي مفيدي است كه بيشتر شيرخواران آن را دوست دارند. تكه‌هايي از نان (ترجيحاً نان سنگك) را ميتوان به دست كودك داد ولي بايد او را تحت نظر گرفت.
ارائه غذاهاي انگشتي نظير آن چه كه در هفته دوم ماه هشتم ذكر شد به علاوه ماكاروني پخته شده و نرم شده يا تكه‌‌هاي از نان يا بيسكوئيت‌‌هاي ساده نيز سبب افزايش مهارت‌‌هاي تغذيه‌اي و تكاملي شيرخوار مي‌گردد.
دفعات تغذيه و مقدار غذا
دفعات تغذيه 3 تا 4 وعده در روز است و اگر شيرخوار ميل داشته باشد يك تا دو ميان وعده هم به آن اضافه شود. مقدار غذا بستگي به ميل شيرخوار و ميزان شير دريافتي او دارد.
يك نمونه از برنامه غذايي شيرخوار در ماه‌‌هاي نهم و دهم زندگي:
شيرمادر به دفعات مكرر و بر حسب ميل و تقاضاي شيرخوار و غذاي كمكي به شرح زير:
|
صبحانه
|
ميان وعده صبح
|
ناهار
|
ميان وعده عصر
|
شام
|
|
زرده تخم‌مرغ + نان + پنير پاستوريزه كم نمك يا زرده تخم + نان و كره
|
پوره سبزي يا ميوه رنده شده يا يكي از غذاهاي انگشتي
|
سوپ يا آش يا حليم يا پلو كه با گوشت تهيه شده باشند + ماست + خرما
|
پوره سبزي يا ميوه رنده شده يا يكي از غذاهاي انگشتي
|
همان غذاي وعده ناهار
|
4ـ ماه‌‌هاي يازدهم و دوازدهم زندگي
طي اين دو ماه، افزايش تنوع، قوام و غلظت غذاها موجب مي‌شود كه مهارت جويدن كودك بيشتر شود. با آشكار شدن دندان‌ها و تكامل مهارت‌‌هاي حركتي ظريف، شيرخوار مي‌تواند تكه‌هايي از غذا را بكند، بجود، به عقب دهان ببرد و آن را ببلعد. شيرخواري كه هنوز دندان در نياورده است اين كار را با لثه‌ها و آرواره‌‌هاي خود انجام مي‌دهد لذا بايد اين مهارت‌ها را با ارائه غذاهايي كه بتواند با دست خود بردارد و آن را بجود، تقويت كرد.
(هنگام غذاخوردن كودك، حضور و نظارت دقيق مادر يا جانشين وي الزامي است)
برنامه غذايي:
در اين دو ماه ميتوان انواع كته‌ها، پلوها و خوراك‌ها را كه دستور تهيه آنها در صفحات ... آمده است، در برنامه غذايي شيرخوار گنجاند.
دفعات تغذيه كمكي مانند ماه‌‌هاي نهم و دهم، سه تا چهار وعده در روز است و در صورت تمايل شيرخوار، مي‌تواند همراه با يك يا دو ميان وعده باشد.
در تهيه غذاي كودك بايد از يكي از انواع گوشت‌‌هاي قرمز (گوسفند، گوساله، شتر، جگر) يا گوشت سفيد مانند ماهي يا گوشت پرندگان (مرغ، اردك، غاز، كبك، بوقلمون)، همچنين تخم‌مرغ، پنير، غلات، حبوبات و سبزيها استفاده كرد.
مصرف چغندر، شلغم و اسفناج* از ماه يازدهم به بعد مجاز است.
* اضافه كردن گرد نعنا، جغفري، كرفس و چاشني‌هايي مانند آب ليموترش تازه، آب نارنج تازه يا گرد ليمو عماني در آخرين لحظات پخت غذا، غذاي كودك را خوشمزه‌تر مي‌كند.
* اضافه كردن نمك هنگام صرف غذا، هنوز توصيه نميشود. اصولاً محدوديت مصرف نمك براي همه افراد خانواده مفيد است.
به عنوان ميان وعده ميتوان از تكه‌‌هاي كوچك ميوه، عدسي، نان و خرما، مسقطي، شله زرد، انواع حلواهاي خانگي (با آرد برنج يا گندم)، بيسكوئيت‌‌هاي ساده كه بدون كرم و خامه باشند همچنين بستني پاستوريزه ساده استفاده كرد. نان‌‌هاي برشته كه بتوان روي آن كره يا ماست چكيده سالم قرار داد همچنين تكه‌‌هاي كرفس يا هويج يا سيب‌زميني پخته شده همراه با كره نيز ميان وعده‌‌هاي مفيد و مناسبي هستند.
توجه:
از آغاز 11 ماهگي به بعد ميتوان به تدريج از غذاهاي خانواده ولي قبل از اضافه كردن نمك و ادويه‌‌هاي تند براي تغذيه كودك استفاده نمود به شرطي كه اين غذاها انرژي و مواد مغذي لازم را داشته باشند و با پشت قاشق كاملاً نرم شوند لذا خانواده‌هايي كه امكان تهيه غذاي جداگانه را براي كودك خود دارند بهتر است طبق دستور اين كتاب براي كودك خود جداگانه غذا تهيه كنند تا به اين طريق از مقدار غذا و انرژي دريافتي او اطمينان حاصل نمايند ولي اگر براي خانواده‌اي اين امكان وجود نداشته باشد توصيه مي‌شود از همان غذايي كه براي ساير افراد خانواده درست مي‌كنند به كودك هم بدهند. مثلاً اگر غذاي خانواده آبگوشت است، گوشت و سيب‌زميني و چند عدد از حبوبات را با پشت قاشق و با كمي آب گوشت مخلوط نموده، به كودك بدهند. اگر غذاي خانواده خورش قرمه سبزي و پلو است، چند قاشق پلو را با گوشت و لوبيا قرمز و سبزي و آب خورش كاملاً نرم و له كنند و به كودك بدهند.
مجدداً يادويتامينري مي‌شود در اينگونه موارد غذاي موردنظر بايد بدون نمك و با كمترين ادويه باشد و پس از جدا كردن غذاي شيرخوار، به غذاي خانواده نمك و ادويه دلخواه اضافه شود.
يك نمونه از برنامه غذايي شيرخوار در ماه‌‌هاي يازدهم و دوازدهم زندگي:
شير مادر به دفعات مكرر و بر حسب ميل و تقاضاي شيرخوار و غذاي كمكي به شرح زير:
|
صبحانه
|
ميان وعده صبح
|
ناهار
|
ميان وعده عصر
|
شام
|
|
نصف زرده تخم‌مرغ + نان و پنير و پودر گردو
يا
نصف زرده تخم‌مرغ + نان و كره و مقدار كمي مرباي «سيب» يا «به» يا «هويج»
|
ميوه يا پوره سبزي يا مسقطي يا حلوا يا شله زرد يا نان و خرما
|
يك از انواع كته‌ها پلوها يا خوراك‌ها همراه با ماست يا غذاي خانواده (بدون نمك و ادويه) كه با پشت قاشق نرم و له شده باشد
|
ميوه يا سبزي پخته شده با كره بستني پاستوريزه
حلوا
مسقطي
عدسي
|
همان غذاي وعده ناهار
|
توجه:
از پايان 6 ماهگي كه غذاي كمكي شروع مي‌شود تا پايان 12 ماهگي، غذاي اصلي شيرخوار هنوز شيرمادر است لذا شيرخوار در طي شب و روز به طور مكرر و برحسب تقاضا و تمايل خود همچنين قبل از هر وعده غذاي كمكي، با شير مادر تغذيه شود تا بخش زيادي از انرژي و نياز او به مواد مغذي و مايعات تامين گردد. مجدداً توصيه مي‌شود غذاي كمكي بعد از تغذيه با شير مادر يا در فاصله تغذيه از دو پستان مادر باشد.
ارائه آب سالم (جوشيده و خنك شده) چند بار در روز توصيه مي‌شود.
معمولاً زمان ارائه غذاي كمكي به شيرخوار براساس برنامه خواب او تنظيم مي‌شود مثلاً براي شيرخواري كه حدود ساعت 10 صبح از خواب بيدار مي‌شود ميتوان صبحانه را در آن زمان و ساير وعد‌ها را در طول روز ادامه داد در اين صورت ممكن است آخرين وعده غذايي كمكي به شرطي كه شيرخوار هنوز بيدار باشد به ساعات اوليه شب موكول گردد.
اگر منحني رشد كودك خوب است و شير مادر را هم خوب مي‌خورد ولي بعضي اوقات ميل به خوردن وعده‌‌هاي اصلي غذا و ميان وعده را ندارد، غذا خوردن در دفعاغت كمتر اشكالي ندارد ولي اگر اين امر ادامه پيدا كند بايد با پزشك مشورت شود.
در صورتي كه كودك صبحانه‌اي را كه در برنامه غذايي او مثال زده شده است نخورد، مي‌تواند از مواد غذايي مجاز كه قبلاً به آنها اشاره شده است استفاده نمايد.
منع مصرف برخي مواد غذايي در شيرخواران زير يك سال:
* براي همه كودكان، مصرف مواد غذايي زير حداقل تا پايان يك سالگي ممنوع است:
عسل، سفيده تخم‌مرغ، شكلات، بادام زميني، خربزه، كيوي، آلبالو، گيلاس، انواع توت (توت فرنگي، توت سفيد، شاه توت، تمشك)، نوشابه هيا صنعتي، آب ميوه‌‌هاي صنعتي، قهوه، كاكائو، چيپس، پفك، سوسيس، كالباس و همبرگر.
* مصرف شيرگاو تا پايان 12 ماهگي به عنوان نوشيدني توصيه نميشود ولي مقدار كمي از آن كه در تهيه فرني، حريره بادام، سوپ و ... مصرف مي‌شود اشكالي ندارد.
كدام مواد غذايي ممكن است سبب خفگي شيرخوار شود؟
آجيل‌ها (بادام زميني، گردو، فندق، بادام، تخمه، پسته)، ذرت بو داده، سوسيس، استيك، تكه بزرگ گوشت سفت يا جگر، كرفس خام، دانه انگور، دانه غوره، دانه كشمش، نخودچي، ذرت، حبوبات نرم نشده، نقل، آب نبات، تكه‌‌هاي بزرگ شيريني يا ميوه‌‌هاي خام، ميوه‌‌هاي خشك شده مثل برگه و خمير وسط نان.
چه اقداماتي مي‌تواند از بروز خفگي با مواد غذايي در كودكان پيشگيري نمايد؟
1) دو نيم كردن ميوه‌‌هاي گرد و هسته دار مثل انگور و پختن ميوه‌‌هاي سفت و سخت.
2) خارج كردن دانه يا هسته ميوه‌هايي مانند هلو يا هندوانه و سپس نرم و له كردن آن ها.
3) خرد كردن انواع گوشت‌ها و جگر.
4) جدا كردن تكه‌‌هاي كوچك استخوان و غضروف از گوشت.
5) غذا خوردن كودك در حال نشسته و حضور و نظارت مادر يا شخص مراقب، هنگامي كه او غذا مي‌خورد يا مايعات را مي‌نوشد.
همچنين:
وقتي كودك در حال غذا خوردن است او را به گريه يا خنده نيندازند.
براي ساكت كردن گريه او، از غذا دادن استفاده نكنند.
زماني كه در حال خنده يا گريه است غذا در دهانش نگذارند.
موارد استثنايي در تغذيه شيرخواران
* اگر شيرخوار كوچك‌تر از 6 ماه مطابق منحني رشد، وزن نگيرد آيا ميتوان غذاي كمكي را زودتر شروع كرد؟
در مورد شيرخوار زير دو ماه: بايد به پزشك مراجعه شود.
در مورد شيرخوار دو تا چهار ماه:
اول بايد اقدامات زير انجام و سپس كودك بعد از 5 روز ويزيت شود.
1) مشاوره با پزشك و اطمينان از عدم بيمار بودن كودك
2) اطمينان مادر در مورد پستان گرفتن شيرخوار و نحوه درست دريافت شير
3) فشردن پستان در حين مكيدن شيرخوار
4) تغذيه شيرخوار بر حسب ميل او و دفعات بيشتر، 12 بار در 24 ساعت با تاكيد بر شيردهي در شب
5) تخليه كامل پستان در هر بار تغذيه
6) دوشيدن شير پسين و تغذيه شيرخوار با اين شير با قاشق، فنجان يا SNS*
7) تاكيد بر عدم استفاده از هيچ شيري به جز شير مادر
8) استفاده مادر از شيرافزاهاي گياهي يا دارويي
عيلرغم توصيه‌‌هاي فوق اگر بعد از 5 روز بازهم شيرخوار، وزن اضافه نكرده باشد ميتوان از شير دايه و يا شير مصنوعي استفاده كرد كه معمولاً بسته به سن شيرخوار دو تا چهار بار در روز و هر بار 30 تا 90 سي‌سي از شير دايه يا شير مصنوعي است كه بعد از تغذيه با شير مادر و از طريق قاشق، فنجان يا SNS به شيرخار داده مي‌شود. به هيچ وجه از بطري و گول زنك استفاده نشود.
بايد توجه داشت كه تغذيه شيرخوار در شش ماه اول زندگي فقط شير است خواه شير مادر و يا شير مصنوعي. مسلماً شير مادر ارجح است لذا بايد مادر را كمك و حمايت نمود تا بتواند شير خوار را با شير خودش تغذيه نمايد.
شروع غذاي كمكي قبل از چهار ماهگي براي همه شيرخواران، ممنوع است.
در مورد شيرخوار 4 تا 6 ماهه
بين 4 تا 6 ماهگي (120 تا 180 روزگي) اگر شيرخوار، عليرغم اقدامات ذكر شده در مرود شيرخوار 2 تا 4 ماه، بعد از 5 تا 7 روز همچنان دچار كمبود وزن بود چون غذاي اصلي كودك زير 6 ماه، شير است ميتوان با نظر پزشك متخصص از شير دايه يا از شير مصنوعي به عنوان كمك شير استفاده نمود و يا غذاي كمكي را شروع كرد.
استفاده از شير مصنوعي بايد بعد از تغذيه مستقيم از پستان مادر و شير دوشيده شده مادر باشد و با فنجان يا قاشق به شيرخوار داده شود و هرگز از بطري استفاده نكرد.
غذاي كمكي توصيه شده براي اين شيرخواران همان غذاي ماه اول شيرخواراني است كه انحصاراً 6 ماه با شير مادر تغذيه شده‌اند.
بنابراين در سن 4 تا 6 ماگي شروع غذاي كمكي يا استفاده از شير مصنوعي فقط با اثبات دريافت كم شير مادر و عدم افزايش وزن مناسب كودك* است.
تغذيه تكميلي شيرخواري كه از شيرمادر محروم است و با شير مصنوعي تغذيه مي‌شود، چگونه بايد باشد؟
1) شروع تغذيه تكميلي در اين شيرخواران نيز پايان 6 ماهگي است.
2) به غذاي آنان به هيچ وجه، نمك نبايد اضافه شود.
3) به مرور كه مقدار و دفعات غذا بيشتر مي‌شود حجم شير مصنوعي را بايد محدودتر كرد.
4) شيرخوار بايد آب و مايعات بيشتري دريافت كند.
شروع غذاي كمكي در كودكاني كه دچار حساسيت غذايي هستند
تظاهرات ناخواسته به علت مصرف مواد غذايي ممكن است به صورت عدم تحمل غذا نظير (كمبود لاكتاز) و يا به صورت حساسيت به غذا باشد. تقريباً 4 تا 6 درصد كودكان (يك نفر از هر 20 تا 25 كودك) دچار حساسيت غذايي هستند كه حدود 90% اين حساسيت‌ها مربوط به مصرف 6 ماده غذايي شامل شير گاو، تخم‌مرغ، بادام زميني، مغزها (مانند گردو، فندق)، سويا و گندم است. ساير مواد غذايي آلرژي زا عبارتند از گوشت خوك، ماهي، صدف، ميگو، مركبات، گوجه‌فرنگي، ذرت، شكلات و افزودني‌‌هاي مواد غذايي.
پختن غذا معمولاً نمي‌‌تواند از واكنش‌‌هاي حساسيتي پيشگيري كند ولي ممكن است شدت حساسيت زايي آن را كاهش دهد.
در شيرخواران واكنش‌‌هاي موقتي و غيرآلرژي به بعضي از مواد غذايي خصوصاً ميوه‌ها شايع است كه مي‌تواند به صورت بثورات و خشكي اطراف دهان (به علت آنزيم‌ها و اسيدهاي طبيعي موجود در گوجه‌فرنگي، پرتقال و كيوي) يا اسهال (به دليل قند زياد در آب ميوه و ديگر نوشيدني‌ها) يا قرمزي 
اطراف دهان و يا بروز كهير در سطح بدن، تظاهر نمايد.
اكثر مادران با نشانه‌‌هاي آلرژي در كودكان خود آشنا هستند. علائم شايع حساسيت شامل تظاهرات تنفسي، گواشي يا پوستي است. بنابراين سرفه‌‌هاي خشك و پشت سرهم، گرفتگي بيني، عطسه‌‌هاي مكرر، آبريزش بيني، سرفه‌‌هاي مقاوم، خس خس سينه، وجود خون در مدفوع، اگزما و كهير همچنين گريه و جمع كردن پاها به روي شكم، نفخ شكم، استفراغ و اسهال مي‌توانند نشانه‌هايي از تظاهرات آلرژي به غ ذا باشد.
گاهي ممكن است علائم خطرناكي از قبيل تورم شديد صورت، حلق، گلو و يا انقباض شديد ناحيه حنجره، خس خس سينه و تنگي نفس شديد، كاهش فشارخون يا افت سطح هوشياري در كودك بروز نمايد (آنافيلاكسي) كه يك حالت خطرناك و اورژانس بوده و بايد سريعاً به بخش اورژانس مراجعه شود.
نحوه شروع غذاي كمكي
در اين شيرخواران در ابتدا بايد از غذاهايي استفاده كرد كه امكان حساسيت زايي كمتري دارند و هر غذا نيز به صورت تك تك با فواصل يك هفته داده شود. در صورتي كه علائم حساسيت در كودك بروز نكند و غذا را تحمل نمايد به تدريج بر مقدار آن اضافه مي‌شود. در كودكي كه حساسيت واضحي به غذا از خود نشان مي‌دهد ممكن است گاهي لازم باشد فاصله شروع ماده غذايي جديد به دو هفته و يا بيشتر هم برسد.
غذاهاي مصرفي اين كودكان بايد در ابتدا از مواد خالص تهيه شده و ضمن پختن با آب تنها، با هيچ نوع ماده ديگري (به جز شير مادر) مخلوط نشود مثلاً ميتوان در ابتدا از هويج، لوبيا سبز، كدو مسمي، سبي زيمين، سيب درختي زرد، گلابي و از گروه گوشت‌ها از بوقلمون و بره و از گروه غلات از برنج استفاده نمود. در مورد حبوبات و غلات نيز بايد تك تك آنها را مورد آزمايش قرار داد و اگر كودك حساسيت نشان نداد از مصرف مخلوط آنها استفاده نمود.
از تجويز مواد غذايي كه خاصيت حساسيت زايي زيادتري دارندبايد حداقل تا 12 ماهگي خودداري نمود. مثلاً مصرف بادام زميني، شكلات و كنجد تا دو سالگي ممنوع است و حتي بادام زميني را بعد از سه سالگي توصيه مي‌كنند.
|
توجه: با شروع غذاهاي جديد برای حفاظت بيشتر كودك حتماً بايد تغذيه با شير مادر ادامه داشته باشد.
|
روش ارائه غذاي كمكي:
در ابتدا مقدار كمي از ماده غذايي جديد روي‌‌گونه كودك ماليده و محل آن پس از 20 دقيقه مشاهده مي‌شود، اگر محل، قرمز شود نشانه حساسيت جدّي به آن ماده غذايي است و نبايد آن را به كودك داد. بريا تجويز مجدد، بايد دو ماه ديگر صبر نمود.
در صورتي كه محل تماس غذا با‌‌گونه قرمز نشده باشد مقدار كمي از آن را روي كنار خارجي لب پائيني كودك گذاشته و بايد 20 دقيقه صبر كرد اگر بعد از اين مدت علائم آلرژي ظاهر نشد احتمال آلرژي به اين ماده غذايي كم است و ميتوان آن را به طريق زير به كودك داد:
روز اول:
صبح به عنوان صبحانه، نصف قاشق مرباخوري از غذاي موردنظر به كودك ارائه مي‌شود. اگر پس از 4 ساعت علائم حساسيت مشاهده نشد ظهر به عنوان ناهار، ميتوان يك قاشق مرباخوري از همان غذا را به كودك داد. پس از 4 ساعت اگر علائم حساسيت مشاهده نشد در نوبت بعدي غروب به عنوان شام، دو قاشق مرباخوري از همان غذا به كودك داده مي‌شود ولي باز هم بايد او را از نظر بروز واكنش‌‌هاي حساسيتي كنترل نمود. فراموش نشود كه اگر در تغييري در الگوي خواب كودك از قبيل بي قراري، گريه و بي خوابي او پيش بيايد ممكن است به دليل حساسيت به غذاي فوق باشد.
روز دوم:
روز دوم، غذاي فوق به كودك داده نميشود بلكه او فقط از شير مادر استفاده مي‌كند. در طي اين روز علائم حساسيت تاخيري به غذاي خورده شده روز قبل در كودك كنترل مي‌شود. علائم حساسيت تاخيري معمولاً 6 تا 8 ساعت و يا بيشتر پس از خوردن غذا ظاهر مي‌شود و اغلب شامل مشكلات تنفسي مانند گرفتگي بيني، عطسه مكرر، سرفه مقاوم و خس خس يا واكنش‌‌هاي پوستي از قبيل اگزما و كهير است.
روز سوم:
اگر طي روز دوم علائم حساسيت در كودك ظاهر نشد همان غذا با مقادير بيشتر به او داده مي‌شود.
مثلاً صبح به عنوان صبحانه، سه قاشق مرباخوري و اگر علائم حساسيت ظاهر نشد در نوبت بعدي به عنوان ناهار، شش قاشق مرباخوري و باز هم اگر علاتم حساسيت وجود نداشت در نوبت بعدي به عنوان شام، همان غذا برحسب تقاضا و اشتهاي كودك و حدكثر تا هشت قاشق مرباخوري داده مي‌شود و باز هم از نظر برزو واكنش‌‌هاي حساسيتي كنترل مي‌گردد.
روز چهارم:
روز چهارم باز غذاي موردنظر حذف و فقط كودك از شير مادر استفاده مي‌كند تا در طي روز، علائم حساسيت تاخيري به غذاي خورده شده روز قبل كودك جستجو شود. اگر علائم حساسيت مشاهده نشد غذاي داده شده براي كودك بي خطر است و ميتوان آن را در برنامه غذايي او قرار داد.
هر زمان كه كودك علائم حساسيت را نشان بدهد بايد فوراً دادن غذا را قطع نمود و اگر آنافيلاكسي (وجود يك علامت پوستي به اضافه يك علامت عمومي مانند تنگي نفس) بروز كرد براي شروع مجدد آن والدين كودك بايد با پزشك مشورت كنند.
مواد غذايي ممنوع در اين شيرخواران:
شيرخواراني كه به برخي از مواد غذايي حساسيت نشان مي‌دهند و يا از خانواده‌هايي هستند كه زمينه آلرژي دارند استفاده از مواد غذايي زير برايشان ممنوع و يا شروع برخي از آنها بايد با تاخير انجام شود مانند: ذرت، محصولات دريايي (ماهي، ميگو)، كيوي، خربزه، ادويه، آجيل، شيرگاو و گندم.
در اين كودكان خربزه. انبه، خرما، گيلاس، انواع توت‌ها، انواع مركبات، انجير، ذرت، گندم، ماست، پنير سفيد، پنير خيكي (Cottage)، ماهي و تخم‌مرغ به بعد از يك سالگي و بادام زميني، مغزها (آجيل‌ها)، شكلات، كنجد و انواع تخمه‌ها به بعد از دو سالگي موكول مي‌گردد.
انجمن آسم و آلرژي آمريكا پيشنهاد مي‌كند به كودكان در معرض خطر، ارائه فرآورده‌‌هاي شير تا 12 ماهگي، تخم‌مرغ تا 24 ماهگي، بادام زميني، ماهي و ساير محصولات دريايي بايد تا 3 سالگي به تاخير بيفتد.
به مادران شيرخواراني كه از شير مادر محرومند و به شير گاو هم حساسيت دارند توصيه مي‌شود كه در درجه اول سعي كنند از پستان خود شيردهي را از سر بگيرند در غير اين صورت از شير ساير مادران و اگر اين امر هم امكان نداشت از شير گوسفند، بز يا شير خشك تهيه شده از سويا (برخي شيرخواران كه به شير گاو حساسيت دارند به شير سويا و شير گوسفند و بز هم حساسيت نشان مي‌دهند) و يا شير مصنوعي كه كازئين آن هيدروليز شده باشد استفاده نمايند بنابراين والديني كه به پزشك دسترسي دارند براي مشاوره و گرفتن دستورات لازم بهتر است با پزشك در تماس باشند.
|
توجه:
براي پيشگيري از بروز آلرژي در كودكاني كه خود سابقه آلرژي دارند و يا زمينه حساسيت در خانواده وجود دارد توصيه مي‌شود تغذيه انحصاري با شير مادر، حداقل تا پايان شش ماهگي ادامه داشته باشد و غذاي كمكي به هيچ وجه زودتر از پايان شش ماهگي شروع نشود.
|
روند شروع مواد غذايي بريا شيرخواران دچار حساسيت غذايي:
|
سن شيرخوار
|
غلات
|
سبزيها (پخته شده) (*)
|
ميوه‌ها (پخته شده) و آب ميوه
|
گوشت
(پخته شده)
|
شير و فرآورده‌‌هاي آن
|
آجيل‌ها (مغزها) و ساير ...
|
|
6 تا 9 ماهگي
|
برنج آرد برنج
|
انواع سيب‌زميني انواع كدوها، هويج، زردك، چغندر بروكلي، نخود فرنگي لوبيا سبز، كلم
|
گلابي
سيب درختي
موز، زرد آلود، هلو، شليل، زغال اخته، ريواس
|
بره
بوقلمون
|
تاكيد بر استفاده از شير مادر در صورت محروميت از شيرمارد: شير مصنوعي با كازئين هيدروليز شده
|
هيچكدام
|
|
9 تا 12 ماهگي
|
جو
جو دو سر
جو چاودار
|
گل كلم
بروكلي، كلم دكمه‌اي مارچوبه
|
گوجه درختي آلو، آناناس، انگور، سيب، كشمش
|
جوجه
گوساله
گاو
|
ادامه تغذيه با شير مادر در صورت محروميت از شير مادر: شير مصنوعي با كازئين هيدروليز شده
|
هيچكدام
|
|
12 ماهگي تا 2 سالگي
|
ذرت گندم ساير غلات انواع لوبيا
|
نخود فرنگي، اسفناج، گوجه فرنگي، گرفس خيار، پياز، هلو، سير، ساير حبوبات (بنشن‌ها) سويا، باقلا، سبزيهاي خام
|
مركبات توت‌فرنگي تمشك، خربزه انبه، انجير، خرما، گيلاس هر ميوه خام
|
ماهي تخم‌مرغ
|
ماست ساده شير پر چرب پنير سفيد پنير خيكي (Cattage)
|
دانه كتان (تخم بذرك) روغن: كافيشه (گل رنگ) كانولا، آفتاب‌گردان
|
|
بعد از 2 سالگي
|
همه
|
همه
|
همه
|
صدف
|
همه انواع فرآورده های شير از جمله بستني
|
كنجد، آجيل ساير تخمه‌ها، شكلات بادام زميني
|
(*) پختن سبزيها و ميوه‌ها براي سنين 6 تا 9 ماهگي است.
دستور تهيه غذاهاي كمكي مورد استفاده كودكان زير يك سال
1ـ فرني آرد برنج:
مواد لازم:
|
آرد برنج
|
دو قاشق مرباخوري* سرصاف (با استفاده از قاشق‌‌هاي اندازه‌گيري يا قاشق‌‌هاي شربت آنتي بيوتيك)
|
|
شكر
|
يك قاشق مرباخوري سرصاف
|
|
شير پاستوريزه
|
120 ميلي‌ليتر (سي‌سي) معادل نصف ليوان معمولي
|
طرز تهيه:
شير پاستوريزه را پس از به جوش آمدن، يك دقيقه در حال جوش نگهداريد و بعد در جاي خنك
بگذاريد تا سرد شود. (آرد برنج در آب يا شير سرد به خوبي حل مي‌شود).
بعد آرد برنج و شرك را به شير اضافه كرده روي شعله ملايم قرار دهيد و مرتب آن را هم بزنيد تا كم كم به قوام مطلوب برسد يعني از قاشق نريزد.
با مقادير فوق حدود 12 تا 15 قاشق مرباخوري فرني به دست مي‌آيد كه هر گرم آن حدود يك سوم كيلوگالري، انرژي دارد. در صورت استفاده از نصف قاشق مرباخوري كره، هر گرم فرني 2 كيلوكالري انرژي خواهد داشت.
|
توجه: در مورد كودكاني كه افزايش وزن آنان مطلوب است نيازي نيست كه به فرني كره اضافه شود ولي براي شيرخواراني كه بايد وزن بيشتري بگيرند ميتوان هنگام تهيه فرني، نصف قاشق مرباخوري كره يا يك قاشق مرباخوري روغن زيتون و يا هر روغني كه در دسترس است اضافه كرد.
|
* بعد از 8 ماهگی مي‌توانيد فرني كودك را با آرد گندم و يا نشاسته هم درست كنيد.
* اگر براي تهيه فرني از شيرهاي استريل يا با ماندگاري طولاني مدت استفاده مي‌نمائيد اين شيرها نيازي به جوشاندن ندارند ولي بايد دقت كنيد كه بعد از باز كردن در آنها، در يخچال نگهداري شوند در اين صورت تا 48 ساعت ديگر هم براي شيرخوار قابل استفاده هستند.
* اگر فرني را با شير مادر تهيه مي‌كنيد اول آرد برنج و شكر را با آب بپزيد و با قوام سفت‌‌تري از روي اجاق برداريد تا بعد كه با شير مادر مخلوط و نرم مي‌كنيد به قوام مطلوب برسد. روزهاي اول كه شيرخوار يك يا دو قاشق مرباخوري فرني مي‌خورد بهتر است بقيه فرني تهيه شده را كه هنوز شير مادر به آن اضافه نكرده ايد در يخچال بگذاريد و دفعات بعد، هر بار كمي از آن را گرم كرده سپس با شير خود مخلوط نموده به كودك بدهيد.
* براي اطمينان يافتن از سلامت شير پاستوريزه، ابتدا يك قاشق شير را روي شعله قرار دهيد تا به جوش آيد. اگر شير دلمه شد دليل فساد آن است.
توجه:
* چون از نحوه نگهداري شيرهاي پاستوريزه كيسه‌اي يا شيشه‌اي در مغازه‌ها اطمينان كامل وجود ندارد بهتر است شير پاستوريزه از زمان جوش به مدت يك دقيقه جوشانده شود.
* چون از سالم بودن دام‌ها هم ا طمينان كامل حاصل نيست لذا توصيه مي‌شود حتي الامكان از مصرف شير تازه خودداري شود مگر آن كه به مدت يك دقيقه جوشاند شود. ضمناً هنگام جوشاندن شير بايد در ظرف را باز نگه داشت و مرتب شير را به هم زد تا اصلاح آن ته‌نشين نشود.
2ـ حريره بادام:
مواد لازم:
|
مغز بادام شيرين با اندازه متوسط
|
پنج عدد
|
|
آرد برنج
|
دو قاشق مرباخوري سرصاف
|
|
شكر
|
نصف قاشق مرباخوري
|
|
شيرپاستوريزه
|
120 سي‌سي معادل نصف يك ليوان معمولي
|
طرز تهيه:
مغز بادام‌ها را در آب جوش خيس كنيد بعد از سه تا پنج ساعت پوست آنها را بگيريد و با هر وسيله‌اي كه در منزل داريد آنها را كوبيده يا آسياب نمائيد تا نرم شوند. بعد آرد برنج و شكر و بادام كوبيده شده را به شير پاستوريزه (به طريقي كه در تهيه فرني گفته شد) اضافه كرده روي حرارت ملايم بگذاريد و مرتب هم بزنيد تا به قوام مورد نظر برسد.
با مقادير فوق حدود 17 قاشق مرباخوري حريره بادام درست مي‌شود كه هر گرم آن 1/5 كيلوكالري، انرژي دارد.
3ـ پوره‌ها:
شامل پوره سيب‌زميني، هويج، نخودفرنگي، لوبيا سبز، كدو حلوايي، كدو خورشتي و كرفس هستند. مخلوط اين پوره‌ها نيز قابل استفاده است. پوره گوشت نيز بسيار مفيد و مغذي است.
طرز تهيه همه پوره‌ها يكسان است و به يك نمونه از آن اشاره مي‌شود:
پوره سيب‌زميني:
مواد لازم:
|
سيب‌زميني
|
دو عدد با اندازه متوسط
|
|
شير پاستوريزه
|
پنج قاشق غذاخوري (مقدار مورد نياز براي متنساب كردن قوام پوره)
|
|
كره
|
يك قاشق مرباخوري
|
براي تهيه پوره سيب‌زميني، از سيب‌زميني‌‌هاي زرد و سالم استفاده كنيد (سيب‌زميني‌هايي كه سبز رنگ هستند مي‌توانند باعث مسموميت شوند) ابتدا سيب‌زميني
را با پوست كاملاً بشوئيد و با مقداري آب بپزيد. بعداز پخته شدن وقتي كه هنوز سيب‌زميني گرم است پوست آن را جدا كنيد و سيب‌زميني را رنده نموده با كره و شير مخلوط نمائيد تا كاملاً نرم و يكنواخت شود. اگر سيب‌زميني سرد شود تركيب نشاسته آن تغيير و نشاسته مقاوم ناميده مي‌شود كه در روده كوچك غيرقابل هضم اما در روده بزرگ قابل تخمير است. بنابراين بايد پوره سيب‌زميني را براي كودكان با سيب‌زميني پخته شده كه هنوز گرم است تهيه نمود.
|
توجه:
براي شيرخواراني كه خوب وزن نمي‌‌گيرند ميتوان يك قاشق مرباخوري پودر بادام يا گردو يا فندق يا زرده تخم‌مرغ پخته شده به پوره اضافه كرد تا انرژي و مواد مغذي آن بيشتر شود.
|
4ـ سوپ‌ها:
مواد لازم:
|
گوشت گوسفند يا گوساله يا مرغ (تكه و خرد شده)
يا گوشت چرخ كرده
|
به اندازه يك تخم‌مرغ متوسط يك قاشق غذاخوري پر
|
|
برنج يا آرد برنج
|
يك قاشق مرباخوري
|
|
پياز
|
يك عدد (كوچك)
|
|
جعفري خرد شده
|
يك قاشق مرباخوري
|
|
سيب‌زميني
|
يك عدد (متوسط)
|
|
هويج
|
يك عدد (متوسط)
|
|
گوجه‌فرنگي
|
يك عدد (متوسط)
|
|
كره
|
يك قاشق مرباخوري
|
طرز تهيه:
ابتدا گوشت را با پياز خرد شده كمي تفت بدهيد سپس حدود دو ليوان آن به آن اضافه كنيد و بگذاريد بپزد بعد هويج و سيب‌زميني بسيار خرد شده و برنج را اضافه كنيد.
نيم ساعت بعد گوجه‌فرنگي رنده شده و كره را داخل سوپ بريزيد. پس از آن كه چند جوش زرد و به قوام مطلوب (مثل حليم يا ماست) رسيد از روي اجاق برداريد.
سوپ كرفس:
طرز تهيه:
مشابه سوپ قبلي فقط به جاي هويج از يك ساقه متوسط كرفس خرد شده استفاده كنيد.
سوپ جو (بلغور يا جو پرك شده): (از 8 ماهگي به بعد)
مواد لازم: مشابه سوپ سبزي است منتهي مي‌توانيد به جاي برنج يا آرد برنج از يك قاشق غذاخوري بلغور جو استفاده كنيد.
سوپ عدس (از 8 ماهگي به بعد):
مواد لازم:
|
گوشت گوسفند يا گوساله (به تكه‌‌هاي كوچك تقسيم شود)
يا گوشت چرخ كرده
|
به اندازه يك تخم‌مرغ متوسط
يك قاشق غذاخوري پر
|
|
آرد برنج
|
يك قاشق مرباخوري
|
|
عدس دال يا عدس معمولي
|
يك قاشق مرباخوري
|
|
پياز
|
يك عدد متوسط
|
|
سبزي خرد شده مثلاً گشنيز يا جعفري
|
يك قاشق غذاخوري
|
|
كره
|
يك قاشق مرباخوري
|
طرز تهيه:
ابتدا گوشت و عدس و هويج خرد شده را با هم بپزيد. آرد برنج را با كره كمي تفت داده به سوپ اضافه كنيد. پس از آنكه همه مواد پخته شده بقيه كره و سبزي را داخل سوپ بريزيد صبر كنيد تا چند جوش بزند و كاملاً به غلظت لازم برسد.
سوپ شنبليله (اشكنه): براي خانواده‌هايي كه به گوش دسترسي ندارند.
مواد لازم:
|
آرد برنج
|
يك قاشق غذاخوري
|
|
زرده تخم‌مرغ
|
يك عدد
|
|
شنبليله (خرد شده)
|
يك قاشق مرباخوري
|
|
پياز
|
يك عدد (كوچك)
|
|
گوجه‌فرنگي
|
يك عدد متوسط
|
|
سيب‌زميني
|
يك عدد متوسط
|
|
كره
|
يك قاشق مرباخوري
|
طرز تهيه:
ابتدا آرد را در كره تفت بدهيد. سپس شنبليله را كه خيلي تميز شسته و خرد كرده ايد همراه با پياز رنده شده و تكه‌‌هاي كوچك سيب‌زميني و گوجه‌فرنگي رنده شده و يك ليوان آب به آن اضافه نمائيد و صبر كنيد تا بپزد. سوپ كه جا افتاد و غليظ شد زرده تخم‌مرغ را با چنگال به هم بزندي و كم كم به سوپ اضافه كنيد تا چند جوش بزند.
از 9 ماهگي به بعد سوپ‌‌هاي فوق را مي‌توانيد با رشته فرنگي، آرد گندم و يا آرد ذرت هم تهيه كنيد.
به همه سوپ‌ها مي‌توانيد چند قطره آب ليموترش تازه يا آب نارنج تازه اضافه كنيد تا خوشمزه‌تر، شوند.
5ـ آش‌ها:
آش حبوبات (ماش و عدس): (از هفته دوم ماه هشتم به بعد)
مواد لازم:
|
گوشت تكه‌اي
|
معادل يك عدد تخم‌مرغ
|
|
يا گوشت چرخ كرده
|
يك قاشق غذاخوري پر
|
|
ماش
|
يك قاشق مرباخوري
|
|
عدس
|
يك قاشق مرباخوري
|
|
برنج
|
يك قاشق مرباخوري
|
|
پياز
|
يك عدد (كوچك)
|
|
سبزي آش (شويد، جعفري، گشنيز و تره)
|
يك قاشق غذاخوري
|
|
كره
|
يك قاشق مرباخوري
|
طرز تهيه:
عدس و ماش را جداگانه بپزيد. گوشت را با كمي پياز و آب، پخته سپس برنج را به آن اضافه كنيد. كمي كه جا افتاد سبزي و كره را داخل آش بريزيد. بعد از چند دقيقه جوشيدن، حبوبات پخته شده را هم اضافه كنيد و مرتب هم بزنيد تا همه مواد آن كاملاً مخلوط شوند.
آش جو: (از هفته دوم ماه هشتم به بعد)
طرز تهيه:
مواد لازم و طرز تهيه آن مانند آش قبلي است فقط به جاي ماش از بلغور جو يا جوپرك شده استفاده مي‌شود.
آش كلم: (از هفته دوم ماه هشتم به بعد)
مواد لازم و طرز تهيه آن مانند آش جو است. گوشت را با كمي پياز و آب، بار كنيد سپس هويج و كلم را كه قبلاً به قطعات ريز خرد كرده ايد همراه با جو (به صورت بلغور يا پرك شده) به آن اضافه نماييد. مواد آش كه پخته شده سبزي و كره را داخل آن بريزيد.
آش كه كاملاً جا افتاد، يك قاشق غذاخوري كشك پاستوريزه كم نمك به آن اضافه نمائيد. (اگر از گوشت چرخ كرده استفاده مي‌كنيد مي‌توانيد آنرا با كمي پياز رنده شده به صورت كوفته قلقلي در آوريد و وقتي سبزي و كره را به آش اضافه مي‌كنيد، كوفته قلقلي‌ها را هم داخل آش بريزيد).
آش گندم: (از 9 ماهگي به بعد)
مواد لازم و طرز تهيه اين آش هم مانند آش جو است. ولي به جاي جو از يك قاشق مرباخوري گندم پرك شده هم استفاده كنيد. وقتي آش جا افتاد يك قاشق غذاخوري كشك پاستوريزه و كم نمك به آن اضافه نمائيد تا حدود 5 دقيقه با آش بجوشد. كشك‌‌هاي ديگر را قبل از اضافه كردن به آش چند دقيقه بجوشانيد. كشك طعم آش گندم و جو را دلپذيرتر و ارزش غذايي آن را بيشتر مي‌كند.
آش لوبيا و عدس: (از 9 ماهگي به بعد)
مواد لازم و طرز تهيه آن مانند آش حبوبات است فقط به جاي ماش از انواع لوبيا (سفيد، قرمز و يا چيتي) استفاده مي‌شود. حبوبات آش بايد آن قدر پخته شده باشند كه با پشت قاشق كاملاً نرم و له شوند. اضافه كردن دو قاشق غذاخوري ماست يا چند قطره آب نارنج تازه يا آب ليموترش تازه، آش حبوبات و آش كلم را خوشمزه‌تر مي‌كند.
6ـ حليم‌ها:
* حليم گوشت و ماش
* حليم گوشت و عدس
* حليم گوشت و جو پرك شده
(از هفته دوم ماه هشتم به بعد)
طرز تهيه حليم‌ها گوشت يكسان است به عنوان نمونه به حليم گوشت و ماش اشاره مي‌شود.
حليم گوشت و ماش
مواد لازم:
|
گوشت
|
به اندازه يك تخم‌مرغ
|
|
ماش
|
يك قاشق غذاخوري
|
|
پياز
|
يك عدد كوچك
|
|
كره
|
يك قاشق مرباخوري
|
طرز تهيه:
گوشت را بعد از تكه كردن با پياز و آب بپزيد. بعد از اينكه نمي‌‌پز شد عدس يا ماش يا جو پرك شده را اضافه كنيد و بگذاريد كاملاً بپزد. بعد از جا افتادن حليم، كره را اضافه كرده آن را با پشت قاشق يا گوشت كوب كاملاً نرم و يكنواخت نمائيد.
* حليم گوشت و لوبيا سفيد
* حليم گوشت و گندم
* حليم گوشت و ذرت
(از 9 ماهيگ به بعد)
طرز تهيه حليم‌‌هاي گوشت و لوبيا و گوشت و ذرت مانند حليم گوشت و ماش است.
حليم گندم:
مواد لازم:
|
گندم نيمكوب يا پرك شده
|
دو قاشق غذاخوري سرصاف
|
|
گوشت
|
به اندازه يك تخم‌مرغ
|
|
سيب‌زميني
|
يك عدد كوچك
|
|
پياز
|
يك عدد كوچك
|
|
شكر
|
يك قاشق مرباخوري
|
|
كره
|
يك قاشق مرباخوري
|
|
دارچين
|
يك چهارم قاشق چايخوري
|
طرز تهيه:
گندم و گوشت و پياز را با مقداري آب بپزيد بعد سيب‌زميني خرد شده را به آن اضافه كنيد و بگذاريد چند چوش ديگر بزند تا همه محتويات حليم كاملاً پخته و نرم شوند، سپس با پشت قاشق يا گوشت كوب آن را نرم و يكنواخت كنيد. كره را آب كرده و همراه شكر به حليم اضافه نمائيد.
|
توجه: لوبيا سفيد را بهتر است از شب قبل خيس كنيد، ماش نياز به خيساندن از شب قبل ندارد. ذرت اگر قبل از پختن يكي دو ساعت خيس بخورد كافي است.
|
7ـ انواع كته‌ها و پلوها: (از آغاز 11 ماهگي به بعد)
كته با ماهيچه:
مواد لازم:
|
ماهيچه
|
يك عدد كوچك
|
|
پياز
|
يك عدد متوسط
|
|
برنج
|
چهار قاشق غذاخوري
|
|
كره
|
يك قاشق غذاخوري
|
طرز تهيه:
اول ماهيچه را با پياز و كمي ادويه (زردچوبه) و آب بپزيد به طوري كه بعد از ريختن ماهيچه، هنوز مقداري آب براي پختن برنج به صورتي كه كاملاً نرم و پخته شود، داشته
باشد. برنج و كره را در آب ماهيچه بريزيد پخته كه شد آن را دم كنيد. موقع غذا دادن به شيرخوار، پلو و ماهيچه را با پشت قاشق كاملاً نرم و مخلوط نمائيد.
كته شويد با مرغ يا ماهيچه:
طرز تهيه آن مانند كته با ماهيچه است. ولي به جاي ماهيچه مي‌توانيد از مرغ استفاده كنيد. و همراه با اضافه كردن برنج يك قاشق غذاخوري شويد خرد شده هم بريزيد.
كته گوشت و لوبيا سبز: (لوبيا پلو)
گوشت را به قطعات ريز خرد كرده، با پياز تفت بدهيد و بگذاريد با كمي آب بپزد. دو قاشق غذاخوري لوبيا سبز را كه جداگانه پخته ايد همراه با چهار قاشق غذاخوري برنج، كره و دو عدد گوجه‌فرنگي رنده شده به آب گوشت اضافه نمائيد وقتي آب آن تمام شد پلو را دم كنيد.
در تهيه اين غذا از گوشت چرخ كرده هم كه آن را با كمي پياز تفت داده ايد مي‌توانيد استفاده كنيد و يا گوش چرخ كرده را به صورت قلقلي در آوريد. پس از سرخ كردن در كمي روغن، هنگام دم كردن برنج آنها را لابلاي برنج بگذاريد.
كته گوجه فرنگي با قلقلي: (استانبولي پلو)
يك قاشق غذاخوري پر گوشت چرخ كرده را همراه با يك پياز كوچك رنده شده و مقدار كمي ادويه ملايم نظير زردچوبه و امثال آن مخلوط كرده و به صورت قلقلي در آوريد و دريك قاشق مرباخوري روغن مايع يا كره تفت بدهيد و بگذاريد به آرامي بپزد، آنگاه چهار قاشق غذخوري برنج را با آب و دو عدد گوجه فرنگي متوسط رنده شده و يك عدد سيب‌زميني كه قبلاً پوست كنده و خرد كرده ايد و يك قاشق مرباخوري روغن، بپزيد موقع دم كردن برنج، قلقلي‌ها را در داخل كته قرار دهيد در تهيه كوفته قلقلي مي‌توانيد از يك قاشق مرباخوري (سرصاف) آرد نخودچي يا گندم و يك نوع سبزي هم استفاده نمائيد.
(گوشت چرخ كرده + پياز رنده شده + آرد + يك يا چند نوع سبزي معطر)
شويد باقلا پلو با گوشت:
مواد لازم:
|
گوشت تكه‌اي
|
به اندازه يك تخم‌مرغ
|
|
يا گوشت چرخ كرده
|
يك قاشق غذاخوري پر
|
|
برنج
|
چهار قاشق غذاخوري
|
|
باقلا
|
يك قاشق غذاخوري
|
|
پياز
|
يك عدد متوسط
|
|
شويد خرد شده
|
دو قاشق غذاخوري
|
|
كره
|
يك قاشق غذاخوري
|
طرز تهيه:
باقلا را جداگانه بپزيد، گوشت تكه‌اي يا چرخ كرده را با پياز تفت دهيد و بگذاريد بپزد. شويد را با آب و برنج به صورت كته در آوريد. قبل از دم كردن برنج، باقلا و گوشت چرخ كرده يا گوشت تكه را داخل برنج بگذاريد.
سبزي پلو با ماهي:
مواد لازم:
|
برنج
|
چهار قاشق غذاخوري
|
|
سبزي پلو (خرد شده)
|
دو قاشق غذاخوري
|
|
كره
|
يك قاشق غذاخوري
|
|
ماهي
|
يك تكه متوسط (بعد از پختن و گرفتن تيغ آن، حدود يك قاشق غذاخوري شود)
|
طرز تهيه: 
ماهي را با كمي زردچوبه و چند قطره آب نارنج تازه، بخار پز كنيد. (ظرف حاوي ماهي را در داخل يك قابلمه كه كمي آب دارد بگذاريد و روي اجاق قرار دهيد). با برنج، سبزي، كره و آب، كته نرمي درست كنيد. تيغ‌‌هاي ماهي را جدا و گوشت ماهي را همراه با پلو به كودك بدهيد.
يك عدد خرما كه پوست و هسته آن گرفته شده باشد يا مقداري حلوا بعد از سبزي پلو با ماهي براي كودك بسيار خوشايند و لذت‌بخش است و دريافت انرژي او را افزايش مي‌دهد.
ته چين مرغ:
مواد لازم:
|
برنج
|
4 قاشق غذاخوري
|
|
گوشت مرغ بدون استخوان
|
به اندازه يك تخم‌مرغ
|
|
زرده تخم‌مرغ
|
يك عدد
|
|
كره يا روغن
|
يك قاشق غذاخوري
|
|
ماست
|
دو قاشق غذاخوري
|
طرز تهيه:
زرده تخم‌مرغ را بزنيد و همراه با كمي زعفران حل شده در آب، در ماست بريزيد و مخلوط كنيد. در يك قابلمه، برنج را با آب و قسمتي از كره به صورت كته در آوريد ولي نگذاريد كه همه آب آن تمام شود. در قابلمه كوچك ديگري بقيه كره يا روغن را بريزيد، داغ كه شد نصف مخلوط ماست و ... را كف قابلمه پهن كرده و حدود يك سوم كته را روي آن بريزيد و تكه‌‌هاي پخته شده گوشت مرغ را روي آن بچينيد. سپس بقيه كته را با بقيه مخلوط ماست و ... مخلوط نموده و روي گوشت‌ها قرار دهيد و بگذاريد غذا دم بكشد.
كلم پلو:
مواد لازم:
|
گوشت چرخ كرده
|
يك قاشق غذاخوري پر
|
|
پياز
|
يك عدد متوسط
|
|
گوجه‌فرنگي
|
2 عدد متوسط
|
|
برنج
|
4 قاشق غذاخوري
|
|
كلم برگ خرد شده و سرخ شده
|
2 قاشق غذاخوري
|
|
ريحان و ترخون يا شويد خرد شده
|
1 قاشق مرباخوري
|
|
كره
|
1 قاشق غذاخوري
|
طرز تهيه:
كلم برگ را خرد كرده در كمي كره تفت بدهيد و چند قطره آب ليمو يا سركه به آن اضافه نموده بگذاريد با حرارت ملايم بپزد. گوشت چرخ كرده را با پياز خرد شده و كمي كره تفت دهيد يك استكان آب گوجه فرنگي اضافه كنيد و بگذاريد آرام آرام بپزد. برنج را بصورت كته بپزيد موقع دم كردن، گوشت چرخ كرده، ريحان و ترخون يا شويد خرد شده، كلم و بقيه كره را به آن اضافه كنيد.
پلوهايي كه ميتوان با گوشت يا بدون گوشت تهيه نمود
(اگر بدون گوشت است از زرده تخم‌مرغ استفاده كنيد)
هويج پلو:
مواد لازم:
|
برنج
|
چهار قاشق غذاخوري
|
|
هويج
|
دو عدد متوسط
|
|
كره
|
يك قاشق غذاخوري
|
|
زرده تخم‌مرغ
|
يك عدد
|
طرز تهيه:
هويج را كه رنده كرده و يا به قطعات بسيار كوچك ريز نموده ايد با كمي كره تفت بدهيد. برنج را كه دم مي‌كنيد، هويج و بقيه كره را به آن اضافه نمائيد. موقع غذا دادن به كودك يك زرده تخم‌مرغ سفت شده را روي غذا رنده كنيد.
لوبيا چشم بلبلي پلو:
مواد لازم اين غذا مانند هويج پلو است. به جاي هويج از يك قاشق مرباخوري لوبيا چشم بلبلي و يك قاشق غذاخوري شويد خرد شده استفاده كنيد.
طرز تهيه:
لوبيا چشم بلبلي را با آب بپزيد. برنج را با كره و شويد بپزيد و قبل از دم كردن، لوبيا چشم بلبلي را به آن اضافه نمائيد. موقع غذا دادن زرده سفت شده تخم‌مرغ را روي غذا رنده كنيد.
|
توجه: اگر براي ناهار از انواع كته‌‌هاي بدون گوشت يا بدون تخم‌مرغ استفاده كرده ايد سعي كنيد براي شام يك خوراك يا غذاي گوشتي تهيه نمائيد.
|
عدس پلو با خرما يا كشمش:
مواد لازم:
|
برنج
|
چهار قاشق غذاخوري
|
|
عدس
|
يك قاشق غذاخوري
|
|
كره
|
يك قاشق غذاخوري
|
|
خرما
|
دو يا سه عدد
|
|
يا كشمش پلويي
|
يك قاشق غذاخوري
|
طرز تهيه:
عدس را جداگانه بپزيد و موقع دم كردن برنج، عدس و كره را به آن اضافه نمائيد. پوست و هسته خرما را جدا كنيد، در كمي كره يا روغن تفت دهيد (يا كشمش را كه قبلاً در كمي آب خيس كرده ايد بشوييد و در كمي روغن تفت دهيد) و روي برنج كه در حال دم كشيدن است بگذاريد و هنگام غذا دادن به كودك، كشمش يا خرما را با عدس پلو كاملاً نرم و مخلوط نمائيد.
8ـ خوراك‌ها:
خوراك ماكاروني:
مواد لازم:
|
ماكاروني
|
10 رشته
|
|
گوشت چرخ كرده
|
يك قاشق غذاخوري پر
|
|
پياز
|
يك عدد كوچك
|
|
هويچ
|
يك عدد متوسط
|
|
گوجه‌فرنگي
|
يك عدد متوسط
|
|
كره
|
دو قاشق مرباخوري
|
طرز تهيه:
گوشت چرخ كرده را با يك قاشق مرباخوري كره و پياز و هويج بسيار خرد شده، تفت بدهيد يك
استكان آب و گوجه فرنگي رنده شده را به آن اضافه كنيد تا چند جوش بزند و كاملاً جا بيفتد در ظرف ديگري آب را به جوش بياوريد و كمي نمك و ماكاروني را درون آن بريزيد. پس از حدود 10 دقيقه ماكاروين را آبكش كرده و آب ولرم روي آن بريزيد تا ماكاروني‌ها به هم نچسبند، بقيه كره را در قابلمه ريخته ماكاروني را در آن بريزيد، سپس گوشت و هويج را داخل آن قرار دهيد و بگذاريد دم بكشد. (هنگام غذا دادن به كودك ماكاروني و گوشت را با پشت قاشق كاملاً نرم و له كنيد).
|
توجه:
به جاي گوشت مي‌توانيد يك استكان كوچك شير و پنير و زرده تخم‌مرغ رنده شده را مخلوط كرده و لابلاي ماكاروني بريزيد و دم كنيد.
سبزيهاي خشك معطر، طعم خوراك ماكاروني را بهتر مي‌كنند.
استفاده از يك قاشق مرباخوري سس گوجه‌فرنگي هم بلامانع است.
|
خوراك جگر:
مواد لازم:
|
جگر (گوساله يا گوسفند)
|
به اندازه يك تخم‌مرغ متوسط
|
|
سيب‌زميني
|
يك عدد متوسط
|
|
گوجه‌فرنگي
|
يك عدد متوسط
|
|
پياز
|
دو عدد متوسط
|
|
كره
|
يك قاشق مرباخوري
|
|
جعفري خرد شده
|
يك قاشق غذاخوري
|
|
ليموترش تازه يا آب نارنج
|
يك قاشق مرباخوري
|
طرز تهيه:
جگر سالم گوسفند يا گوساله را كه به قطعات ريز تقسيم كرده ايد با يك پياز بپزيد بعد آن را با پشت قاشق له كنيد (مي توانيد جگر را چرخ كنيد و با يك پياز و كره تفت بدهيد). سپس يك سيب‌زميني خرد شده و مقداري آب و گوجه‌فرنگي رنده شده را بريزيد و بگذاريد به آرامي بپزد. كمي قبل از كشيدن غذا، جعفري خرد شده و چند قطره آب ليمو ترش تازه به خوراك اضافه نمائيد.
خوراك لوبيا چيتي:
مواد لازم:
|
لوبيا چيتي
|
دو قاشق غذاخوري
|
|
سيب‌زميني
|
يك عدد متوسط
|
|
گوجه فرنگي
|
دو عدد متوسط
|
|
پياز
|
يك عدد متوسط
|
|
روغن زيتون
|
يك قاشق غذاخوري
|
|
نعنا خشك
|
نصف قاشق مرباخوري
|
|
يا نعناي تازه ريز شده
|
يك قاشق مرباخوري
|
طرز تهيه:
لوبيا چيتي را شب قبل خيس كنيد. صبح آب آن را بيرون ريخته و لوبياها را با آب و پياز بپزيد، تا كاملاً پخته شوند. سپس سيب‌زميني خرد شده، گوجه فرنگي رنده شده و نعناي ريز شده را بريزيد و بگذاريد چند جوش بزند. وقتي آب آن تمام شد خوراك آماه است. موقع غذا دادن به كودك، روغن زيتون را اضافه كنيد.
اگر از نعنا خشك استفاده مي‌كنيد آن را همراه با روغن زيتون روي غذا بريزيد.
خوراك گوشت و نخود سبز:
مواد لازم:
|
گوشت
|
به اندازه يك عدد تخم‌مرغ
|
|
يا گوشت چرخ كرده
|
يك قاشق غذاخوري پر
|
|
پياز
|
يك عدد متوسط
|
|
نخود سبز
|
يك قاشق غذاخوري پر
|
|
سيب‌زميني
|
يك عدد متوسط
|
|
گوجه فرنگي
|
دو عدد متوسط
|
|
كره
|
يك قاشق مرباخوري پر
|
طرز تهيه:
گوشت را به قطعات كوچك خرد نموده با كمي كره، پياز و ادويه ملايم تفت داده و با مقداري آب بپزيد.
اگر از گوشت چرخ كرده استفاده مي‌كنيد آن را با پياز رنده شده و كمي ا دويه به صورت قلقلي در آوريد و يا فقط در كره تفت بدهيد. نخود سبز و سيب‌زميني را هم جداگانه بپزيد و بعد همه مواد را با گوجه‌فرنگي رنده شده مخلوط نموده بگذاريد چند جوش بزند تا كاملاً جا بيفتد. اضافه كردن كمي آب نارنج يا آب ليموترش تازه و كره، غذا را خوشمزه‌تر مي‌كند.
9ـ ساير غذاها:
كتلت:
مواد لازم:
|
گوشت چرخ كرده
|
يك قاشق غذاخوري پر
|
|
سيب‌زميني
|
يك عدد متوسط
|
|
زرده تخم‌مرغ
|
يك عدد
|
|
پياز
|
يك عدد متوسط
|
|
كره
|
يك قاشق غذاخوري
|
طرز تهيه:
پياز را روي گوشت چرخ كرده رنده كنيد. سيب‌زميني را كاملاً شسته و با پوست بپزيد. سپس پوست بكنيد و آن را هم رنده كنيد. زرده تخم‌مرغ را به مايه كتلت اضافه نمائيد. تكه‌هايي از آن را با دست به شكل بيضي در آوريد و در كره يا روغن مخصوص سرخ كردن كه داغ شده است سرخ نمائيد.
كوكوي سيب‌زميني:
مواد لازم:
|
سيب‌زميني
|
2 عدد متوسط
|
|
پياز
|
يك عدد متوسط
|
|
زرده تخم‌مرغ
|
يك عدد
|
|
كره
|
دو قاشق غذاخوري
|
|
شير
|
يك قاشق غذاخوري
|
طرز تهيه:
سيب‌زميني را مطابق آن چه كه قبلاً اشاره شده بپزيد و رنده كنيد. پياز رنده شده، شير، كمي زردجوبه و يك زرده تخم‌مرغ به آن اضافه نمائيد. بعد از اين كه روغن داغ شده قاشق قاشق از مايع در روغن بريزيد و پشت و روي آن را سرخ كنيد.
كوكوي سبزي:
مواد لازم:
|
سبزي كوكوي خرد شده
|
3 قاشق غذاخوري
|
|
پياز
|
يك عدد متوسط
|
|
زرده تخم‌مرغ
|
يك عدد
|
|
آرد گندم
|
يك قاشق چايخوري
|
|
كره
|
دو قاشق غذاخوري
|
طرز تهيه:
پياز را روي سبزي رنده كنيد. زرده تخم‌مرغ، كمي زردچوبه و آرد را به آن اضافه كنيد و مانند كوكوي سيب‌زميني سرخ كنيد.
سالاد الويه:
مواد لازم:
|
گوشت سينه مرغ
|
يك چهارم سينه كامل
|
|
يا فيله مرغ
|
دو عدد
|
|
زرده سفت شده تخم‌مرغ
|
يك عدد
|
|
نخود فرنگي پخته شده
|
يك قاشق غذاخوري
|
|
سيب‌زميني
|
يك عدد متوسط
|
|
هويج
|
يك عدد متوسط
|
|
ماست چكيده
|
دو قاشق غذاخوري
|
طرز تهيه:
طرز تهيه آن مانند سالاد اليويه معمولي است يعني بعد از پختن سينه يا فيله مرغ آن را به تكه‌‌هاي ريز تقسيم كنيد. سيب‌زميني را جدا بپزيد و بعد از پوست كندن آن را رنده نمائيد. نخودفرنگي و هويج را هم جداگانه بپزيد و نخودفرنگي را به مايه سالاد اضافه كنيد. زرده تخم‌مرغ و هويج پخته شده را هم رنده كرده و آخر كار ماست چكيده، كره و آب مرغ را به آن اضافه نمائيد.
مواد غذايي با منشاء حيواني:
1ـ گوشت‌ها: گوشت گوسفند، بره، گوساله، گاو، شتر و بز 2ـ جگر 3ـ گوشت پرندگان: مرغ، جوجه، اردك و غاز 4ـ انواع ماهي‌ها و ميگو 5ـ تخم انواع پرندگان حلال گوشت (مرغ، غاز، اردك و كبوتر) 6ـ شير و فرآورده‌‌هاي آن
منابع سرشار از مواد مغذي
منابع آهن:
1ـ منابع غذايي غني از آهن با جذب خوب:
علاوه بر شير مادر،
انواع جگر، دل و قلوه، گوشت قرمز، گوشت مرغ يا بوقلمون و ساير پرندگان به ويژه ران آنها همچنين گوشت ماهي، غذاهاي غني شده با آهن مثل آرد يا ماكاروني.
2ـ منابع غذايي غني از آهن با جذب كمتر:
زرده تخم‌مرغ، حبوبات، آرد نخودچي، سبزيهاي با برگ سبز تيره (اسفناج، جعفري، ...)، لوبيا سبز، سيب‌زميني، قارچ، ريواس، چغندر، آلو و زردآلو.
اينگونه مواد غذايي اگر همراه با مواد غذايي غني از ويتامين C يا غذاهاي دسته اول (غني از آهن يا جذب خوب) خورده شوند جذب آهن آنها افزايش مي‌يابد.
منابع روي:
غلاوه بر شير مارد (با مقدار روي كم ولي جذب بسيار خوب).
انواع جگر، دل و قلوه.
گوشت حيوانات خصوصاً گوشت قرمز، گوشت پرندگان و ماهي‌ها.
زرده تخم‌مرغ.
دانه‌‌هاي كامل غلات و حبوبات و انواغ مغزها.
ماست.
منابع ويتامين C :
ميوه‌‌هاي تازه مانند پرتقال، ليمو، نارنگي (انواع مركبات)، انبه، انگور، هلو، توت، هندوانه، خربزه، طالبي، آناناس، كيوي.
سبزيهاي تازه مثل گوجه فرنگي، فلفل دلمه‌اي سبز، فلفل سبز شيرين و باميه.
سبزيهاي سبز مانند اسفناج، جعفري، گشنيز، كاهو، كلم پيچ و بروكلي.
سبزيهاي ريشه‌اي نشاسته‌اي مانند سيب‌زميني تازه و چغندر.
سيب‌زميني خام حاوي ويتامين C فراوان و غني از ويتامين 1B است. ويتامين C سيب‌زميني با طول زمان ذخيره كردن آن ارتباط دارد. اگر سه ماه ذخيره شود يك سوم ويتامين C و اگر 6 يا 7 ماه ذخيره شود دو سوم ويتامين C آن از بين مي‌رود.
منابع ويتامين A :
شيرمادر به ويژه آغوز
كره و روغن حيواني (مواد لبني).
انواع جگر، دل و قلوه، روغن كبد ماهي.
زرده تخم‌مرغ.
ميوه‌‌هاي زرد و نارنجي مانند نارنگي، پرتقال، انبه، آلو، زرد آلو و طالبي.
سبزيهاي نارنجي رنگ مانند زردك، هويج، كدو حلوايي، كدو تنبل، فلفل دلمه‌اي قرمز و نارنجي سبزيهاي سبز تيره مانند اسفناج، جعفري، گشنيز، برگ كرفس، برگ تربچه، برگ چغندر، برگ شلغم، ساقه پيازچه، برگ‌‌هاي كدو تنبل، كم پيچ، كاهو، بروكلي، كلم قمري، باميه، فلفل شيرين و فلفل دلمه‌اي.
برگ‌‌هاي سبز تيره‌تر و ميوه‌‌هاي نارنجي‌تر ويتامين A بيشتري دارند.
آشنايي با انواع چربي‌ها و روغن‌ها
|
چربي‌ها (در درجه حرارت اتاق جامد هستند)
|
روغن‌ها (در درجه حرارت اتاق مايع هستند)
|
|
چربي گوشت
روغن حيواني جامد
روغن نباتي جامد
دنبه
كره
خامه
|
سويا
آفتاب گردان
زيتون
ذرت
كنجد
ماهي
بادام زميني
كانولا
نخل قرمز
هسته انگور
|
|
توجه: مناسب‌ترين روغن براي سرخ كردن و تهيه غذاهايي نظير كتلت، روغن مخصوص سرخ كردن است. براي ساير مصارف ميتوان از روغن‌‌هاي مايع، ترجيحاً روغن زيتون استفاده نمود.
|
حبوبات و غلات:
|
حبوبات كم چرب
|
حبوبات پر چرب
|
غلات
|
| نخود |
لوبياي سويا
|
ذرت |
| عدس |
|
گندم |
|
عدس دال
|
|
جو |
|
لوبيا سفيد
|
|
برنج |
|
لوبيا چشم بلبلي
|
|
|
|
لوبيا چيتي
|
|
|
|
لوبيا قرمز
|
|
|
| ماش |
|
|
دانه‌ها يا مغزهاي پر چرب:
1ـ انواع تخمه‌ها (آفتاب گردان، كدو، كدو حلوايي، هندوانه، خربزه و طالبي)
2ـ آجيل‌ها: (پسته، بادام، گردو، فندق، بادام درختي، بادام هندي و بادام زميني)
3ـ كنجد
ميزان كالري و پروتئين انواع مغزها
|
مقدار
|
وزن
|
كالري
|
پروتئين
|
|
10 عدد مغز بادام درختي (خام)
|
10 گرم
|
58
|
2/2 گرم
|
|
20 عدد مغز بادام زميني (خام)
|
13 گرم
|
89
|
1/2 گرم
|
|
10 عدد مغز پسته (بدون پوست)
|
7 گرم
|
38
|
1/4 گرم
|
|
24 عدد مغز تخم آفتاب گردان
|
10 گرم
|
56
|
2/2 گرم
|
|
20 عدد مغز فندق (بدون پوست)
|
19 گرم
|
46
|
0/66 گرم
|
|
1 عدد مغز گردو (1 عدد كامل)
|
4 گرم
|
24
|
حدود 1 گرم
|
|
10 عدد مغز تخم كدو (خام)
|
10 گرم
|
44
|
1/94 گرم
|
|
1 قاشق غذاخوري سرصاف آرد نخودچي (بو داده بدون نمك)
|
13 گرم
|
15
|
0/67 گرم
|
راه كارهاي افزايش انرژي و مواد مغذي غذاها:
براي كودكاني كه به علت كم غذايي، خوب وزن نمي‌‌گيرند ميتوان با اضافه كردن مواد زير به غذاي آنان، كالري و مواد مغذي غذا را افزايش داد.
مخلوط آرد و شير و كره يا روغن زيتون.
آرد غلات يا حبوبات.
غلات يا حبوبات جوانه زده.
بادام، پسته، گردو، فندق (كوبيده يا آسياب شده).
كنجد، مغز تخم كدو، مغز تخم آفتاب گردان، مغز تخم هندوانه (كه در هاون يا آسياب كاملاً نرم شده باشد).
خامه، كره، روغن، شير، ماست، پنير و زرده تخم‌مرغ.
|
توجه: براي افزايش انرژي و مواد مغذي غذاي كودك از شكر هم استفاده مي‌كنند ولي مصرف آن بايد محدود باشد تا كودك به طعم شيرين عادت نكند. از طرف ديگر تراكم انرژي شكر مثل روغن نيست.
|
حداكثر مجاز اضافه كردن روغن به غذا 5 ميلي‌ليتر (يك قاشق مرباخوري) به 100 گرم از غذاست.
گرچه اضافه كردن چربي حيواني، روغن، كره و ... انرژي غذا را بيشتر مي‌كنند ولي مي‌توانند روي تراكم مواد مغذي (Nutrition Density) پروتئين و ريز مغذي‌‌هاي غذا تاثير بگذارند. بنابراين بهتر است مواد حاوي نشاسته، طوري غني شوند كه تراكم مواد مغذي پروتئين و ريزمغذي غذا نه تنها حفظ، بلكه تشديد هم بشود. اين هدف با اضافه كردن شير (شير مادر يا شير پاستوريزه شده گاو) و يا محصولات تخمير شده شير مثل ماست و پنير تحقق مي‌يابد كه هم كيفيت پروتئين غذا را بهتر مي‌كند و هم تراكم مواد مغذي را افزايش مي‌دهد.
ماست و پنير به دليل PH پايين (اسيدي بودن)، جذب آهن غيرگوشت غذا را بيشتر مي‌كنند.
دريافت چربي را در كودكان زير 3 سال نبايد محدود كرد زيرا آنان در حال رشد هستند و بيش از 3% انرژي دريافتي روزانه آنها بايد از چربي‌ها تامين شود. مقادير بالاتر هنگامي تجويز مي‌شود كه كودك بي اشتها باشد يا به عفونت‌‌هاي مكرر مبتلا شود.
بنابراين براي كودكان زير دو سال نبايد از ماست يا پنير كم چرب استفاده كرد. از دو تا سه سالگي به بعد استفاده از شير گاو يا ماست با چربي 1/5 تا 2% اشكالي ندارد.
مصرف گندم:
در منابع جديد علمي در مورد استفاده از گندم در رژيم غذايي كودك اختلاف نظر فراوان وجود دارد و حتي ذكر شده كه شير خوراني كه انحصاراً با شير مادر تغذيه مي‌شوند مي‌توانند از پايان 6 ماهگي از
نان و يا ساير فرآورده‌‌هاي گندم استفاده كنند ولي آنچه كه مورد تائيد اساتيد انجمن ترويج تغذيه با شير مادر مي‌باشد آن است كه استفاده از گندم به بعد از پايان 8 ماهگي كودك موكول گردد.
شير گاو:
از نظر عنصر آهن منبع بسيار ضعيفي است. كودكاني كه در روز بيش از 500 ميلي ليتر شير گاو مصرف مي‌كنند دچار كمبود آهن مي‌شوند. مصرف زياد شير گاو نه تنها اشتهاي كودك را براي خوردن ساير غذاها كمتر مي‌كند بلكه موجب دفع خون غيرمحسوس از مدفوع هم مي‌شود.
رویای تلخ را در
رویای تلخ را در
رویای تلخ را در
